Slovačko kulturno-umetničko društvo „Jednota„ iz Šida već godinama uspešno reprezentuje pesme i igre slovačke nacionalne manjine, kako na lokalnoj tako i na vojvođanskoj kulturnoj sceni, ali i šire. Kao i svakog leta, imaju zapaženu aktivnost u okviru Šidskog kulturnog leta, ali svoje raskošne nošnje i narodne igre predstavljaju diljem Srbije.
Opština Šid je specifična po pitanju slovačke zajednice koja ovaj prostor nije naselila direktno iz Slovačke. Ova mesta su kolonizovana iz Bačke i Banata, tako da nemaju svoje, autentične nošnje koje se vezuju za Šid, kao što je slučaj sa Slovacima iz Pivnica, Stare Pazove ili Kovačice. Slovaci iz opštine Šid, dolaskom iz drugih vojvođanskih mesta - Gložana, Pivnica i drugih mesta, doseljavali su se u Srem, na granicu sa Turskom, i sa sobom donosili svoje nošnje, pa se na kraju sve to nekako pomešalo. To je jedan od nepremostivih problema kada se pojavljuju na nekim takmičenjima, i kada im žiri drži „pridiku“ o autentičnosti.
-Kada su Slovaci iz Slovačke dolazili u Donju Zemlju, pa se posle preselili u Srem, svako je sa sobom doneo specifičnost svoje matice pomešanu sa specifičnostima nove sredine, i sa svim tim specifinostima došli su u Šid, pa tako imamo prilično šarenilo i kada je reč o nošnjama i kada je reč o jeziku - kaže Stanislav Đierčan, sekretar Slovačkog kulturno-umetničkog društva „Jednota“ iz Šida. - U Šidskoj opštini mesta Erdevik, Bingula, Ljuba, Višnjićevo i Šid naseljena su slovačkom populacijom. U Šidu nas ima najviše, prema poslednjem popisu 917, u Erdeviku oko 800, Ljubi 500, Binguli 200 i Višnjićevu 50 do 60 žitelja Slovaka.
-Slovačka zajednica se najviše okuplja oko KUD. Problem je taj što samo Šid i Erdevik imaju svoja Kulturno umetnička društva, u Ljubi i Binguli postoji Udruženje žena, a u Višnjićevu se Slovaci okupljaju oko crkve, i to je jedina aktivnost slovačke manjine u tom mestu. Uglavnom u svim mestima podignute su Slovačke evangeličke crkve oko kojih se okuplja pretežno starija populacija. KUD tesno sarađuju sa mesnim odborima Matice slovačke, formiranim u svim mestima sa slovačkim življem i ukratko, vodi sveobuhvatan kulturni život naroda koji žive u svim mestima opštine Šid.
Aktivnosti koje se odvijaju oko KUD-a su, pre svega, negovanje jezika i kulture naroda, putem folklora i dramske sekcije.
-U okviru Slovačkog kulturno-umetničkog društvoa „Jednota“ deluje folklorna sekcija, uzrasta od najmlađeg do najstarijeg, dramska sekcija, muzička i pevačka, i to sve na slovačkom jeziku. Sada radimo samo na slovačkom jeziku, a nekada, dok u Šidu nisu postojala druga KUD, osim SKUD-a „Jednota“, predstavljali smo narodno stvaralaštvo i na srpskom i na drugim jezicima naroda i narodnosti koje žive u šidskoj opštini. Danas je stanje unekoliko izmenjeno. Veliki problem je što sve manje dece priča slovački, a kada treba da zapevaju na svom maternjem jeziku, onda je to još teže. Pored toga sve je manje zainteresovane dece da se uključe u bilo šta. Poseban problem je i ako Slovačka država uputi neka sredstva podrške Slovacima van Slovačke, ona se rasporede po većim centrima poput Bačkog Petrovca i Kovačice, a mi manji bivamo zapostavljeni.
-Međutim, ima i lepih primera - dodaje gospodin Stanislav Đierčan. - Obnavlja se Slovački dom, na placu koji su naši stari kupili i sagradili 1956. godine zgradu u kojoj su prostorije KUD-a, a u kojoj su se nekada nalazila dva odeljenja škole na slovačkom jeziku (danas se slovački uči samo fakultativno pri osnovnoj školi). Uz pomoć Pokrajinske vlade i Ministarstva za dijasporu Republike Slovačke, sada se te prostorije obnavljaju, a nadamo se i nekim sredstvima od opštine kako bi renoviranje bilo ubrzano.
SKUD „Jednota“ nastupa najviše na lokanom nivou, ali i po selima u Vojvodini, uglavnom onima u kojima žive Slovaci. Ove, 2012 godine nastupali su u bratskom gradu Despotovcu, i na festivalima koji se održavaju po Vojvodini: učestvovali su na najvećem festivalu slovačke muzike i folklora u Srbiji „Tancuj, tancuj“ , Dečjem festivalu folklora „Zlatna brana“ u Kisaču, na 43. Smotri amaterskih pozorišnih društava na slovačkom jeziku u Kovačici sa predstavom “Zla žena” Jovana Sterije Popovića, na Međunarodnom festivalupevača – solista slovačkih izvornih pesama „Susreti u pivničkompolju“, a na “Raspevanom Sremu” smotri slovačke narodne muzike Srema u Staroj Pazovi, gde se afirmišu pevači amateri, i na kojem je ove godine, SKUD „Jednota“ osvojio prvo mesto.
Slovačka zajednica u Šidu je malobrojna, ali vredna. Veliki problem ove varoši je što deca stasala u KUD-u odlaze na školovanje u univerzitetske centre i malo ko se od njih vraća. Pozitivna strana je što su cele porodice uključene u kulturne aktivnosti, i svojom posvećnošću održavaju nivo zajedništva i rada KUD-a. Takav slučaj je i sa gospodinom Stanoslavom Đierčan. Njegova supruga Blaženka vodi Udruženje žena i zadužena je za nošnje u kojima nastupa SKUD „Jednota“, stariji sin Rastislav svira harmoniku, a mlađi Darko, mada preferira sport, pre dve godine se uključio u folklor. Gospođa Blaženka radi i kao novinarka Radio Šida, gde jednom nedeljno vodi polusatnu emisiju na slovačkom jeziku, uglavnom o temama iz kulture. Ona je igrom slučaja dobila i ulogu „Zle žene“ u istoimenoj Sterijinoj komediji. O svojim aktivnostima kaže:
-Nakon dvadesetak godina pri SKUD „Jednota“ počela je da radi dramska sekcija. Posle „dečjih bolesti“, nemanja reditelja, glumaca, tekstova na slovačkom, našla se jedna ekipa, koja je imala dovoljno entuzijazma da to pokrene. Nas desetak je ušlo u tu priču i ove godine smo se pojavili na takmičenju u Kovačici, čime smo neobično zadovoljni, jer su pored nas učestvovala društva sa sedamdesetogodišnjom tradicijom.
Imamo izuzetnu saradnju sa Kulturno-obrazovnim centrom koja je poslednjih godina rezultirala brojnim nastupima. Plod jedne takve saradnje bio je i nastup na Zlatiborskom letu 2012. godine, na kome je SKUD „Jednota“ lepo primljena od strane publike i nagrađena aplauzima. Nastupi i česta putovanja poseban su motiv daljem radu dece, kako da pokažu šta znaju i umeju tako i da programom na svom jeziku, prezentujući svoju tradiciju, i putuju. A to nam je nekako i cilj, da se naša deca vežu za svoju zajednicu, da se visokoobrazovana vrate posle školovanja u svoj rodni kraj, i radi nas, i radi očuvanja jezika, tradicije, što će u budućnosti i biti prioritet opštine Šid - rekla je na kraju Blaženka Đierčan.
