Laboratorija za ekologiju i zaštitu životne sredine Fakulteta za ekonomiju i inženjerski menadžment (FIMEK) se, prema idejama rukovodioca Laboratorije, prof. dr Jelene Kiurski, u poslednje vreme orijentisala na problem zagađenja vazduha u urbanim sredinama. Od nedavno ove aktivnosti Laboratorije obuhvaćene su sa više projekata finansiranih od Gradske uprave za zaštitu životne sredine Novi Sad, čiji nosilac je FIMEK. Započeta su istraživanja zagađenja vazduha na dodatnim mernim mestima, koja nisu obuhvaćena lokalnom mrežom mernih stanica, kao potrebe monitoringa zagađujućih materija na ulicama sa najvećom gustinom naseljenosti i frekvencijom saobraćaja u gradskom prevozu.
Upravljanje kvalitetom vazduha definisano je Zakonom o zaštiti vazduha, a postojeći program kontrole kvaliteta vazduha na teritoriji gradova podrazumeva fiksna merenja nivoa zagađujućih materija u lokalnoj mreži mernih stanica.
Efekti zagađenja vazduha na zdravlje su dobro dokumentovani, iako smeše zagađujućih materija u vazduhu mogu biti složene: smeše tečnih i čvrstih faza; smeše gasovitih, isparljivih, poluisparljivih materija i suspendovanih čestica. Glavni polutanti, za koje je poznato da nepovoljno utiču na zdravlje, su suspendovane čestice, ozon, azot-dioksid, sumpor-dioksid, metan, živa i čađ, dobiveni sagorevanjem gasova i nekih ugljovodonika iz raznih izvora emisija (industrija, saobraćaj, poljoprivreda itd.).
Zagađenje vazduha je jedan od najozbiljnijih ekoloških rizika. Prema najnovijem globalnom opterećenju bolestima (GBD: Global Burden of Disease) procenjuje se da je zagađenje vazduha uzrok velikog broja preuranjenih smrtnih slučajeva na globalnom nivou. Pored uticaja na ljudsko zdravlje, zagađenje vazduha utiče i na prinose poljoprivrednih useva i životnu sredinu, što dovodi do promene biodiverziteta i poremećaja ekosistema. Takođe, zagađenje vazduha u urbanim sredinama je veliki problem, jer se brzim efektima urbanizacije pogoršava zdravlje ljudi. Prema najnovijem izveštaju OECD-a do 2050. godine zagađivanje vazduha će biti najveći svetski izazov za životnu sredinu. Međutim, ljudsko zdravlje je samo jedan efekat zagađenja vazduha, jer zagađen vazduh utiče i na promenu klime. Razumevanje zagađenja vazduha u urbanim sredinama je presudno za istraživanje njegovih uticaja na ljudsko zdravlje, ekosisteme, sigurnost hrane i klimatske uslove. U urbanim oblastima, najveće zagađenje vazduha skoncentrisano je na uskim ulicama, jer u takvim sredinama postoji disperzija emisija u blizini motornih vozila. Takođe, važni su meteorološki uslovi, topografija grada, zagađenje vazduha u pozadini i direktan doprinos emisija vozila. Štaviše, turbulencija tokova saobraćaja dodatno utiče na disperziju emisije i na fluktuaciju vrednosti koncentracija štetnih zagadjujućih materija. U jutarnjim časovima, tokom radnih dana, intenzivna aktivnost se posmatra na autobuskim stanicama, kao kritičnim tačkama zagađenja vazduha u urbanim uslovima. Zagađenje se lako prenosi na široko područje; posledice zagađenja vazduha odražavaju se poremećajem kvaliteta vazduha, smanjenom vidljivošću, interakcijom sa klimatskim uslovima, ugrožavanjem materijalnih dobara, ugrožavanjem svih oblika života, biološkim rizikom i patogenim efektima.
U atmosferi gradova postoje velike količine nepotpuno sagorelih ugljovodonika iz motornih vozila. Tako prisutne zagađujuće materije sa ozonom i kiseonikom, kao jakim oksidansima, ulaze u hemijske reakcije i nastaje vodonik peroksid, slobodni radikali, aldehidi i supstance koje reaguju sa azot-dioksidom stvarajući peroksiacetil nitrat (PAN), kao sekundarnu zagađujuću materiju. Sekundarne zagađujuće materije sa primarnim zagađujućim materijama čine fotohemijski smog, a glavni uzrok stvaranja fotohemijskog smoga je izbacivanje sumpor-dioksida u atmosferu i međusobnih reakcija izduvnih gasova potpomognutih prisustvom svetlosti.
Rezultati istraživanja Laboratorije na predviđenim mernim mestima, doprineće razvoju strategije za suzbijanje zagađenja vazduha u urbanim područjima. Istraživanja imaju za cilj da podstaknu integraciju naprednih alata za procenu, praćenje, modelovanje sa inovativnim tehnološkim opcijama i poboljšanje kvaliteta vazduha uz smanjenje emisije sumpor-dioksida i azot-dioksida. Ovo je važno za razvoj urbanističkih rešenja stambenih područja sa planiranim stanicama gradskog prevoza, kao nove inovacije Fakulteta za ekonomiju i inženjerski menadžment u Novom Sadu u aplikaciji u društvu u obliku Smart City.
